Η προσφορά του Αρχηγού Πεζικού Ευστάθιου Λιώση στην Μάχη του Άργους Ορεστικού

Ελάχιστοι γνωρίζουν πλέον πως η Μάχη του Άργους Ορεστικού ήταν από τις πλέον σημαντικές μάχες...Ελαχιστότεροι γνωρίζουν την συνεισφορά της XIII ΜΠ (Με­ραρ­χί­α Αρχι­πε­λά­γους), με Διοι­κη­τή τον Υ­πτγο Μου­τού­ση Σ. και Αρχηγό Πεζικού τον τότε Συταγματάρχη και μετέπειτα Στρατηγό Ευστάθιο Λιώση.

Βρι­σκό­μα­στε στην ι­στο­ρι­κή πε­ρί­ο­δο ό­που οι Γερ­μα­νοί έ­χουν ει­σβάλ­λει στην Ελ­λά­δα, με­τά την α­νι­κα­νό­τη­τα των Ι­τα­λών να προ­χω­ρή­σουν. Τα ο­χυ­ρά έ­χουν πέ­σει και η Θεσ­σα­λο­νί­κη έ­χει κα­τα­λη­φθεί. Οι Ελ­λη­νι­κές δυ­νά­μεις, σε δι­μέ­τω­πο πλέ­ον α­γώ­να α­μύ­νονται α­πελ­πι­σμέ­να, ε­νώ οι Γερ­μα­νοί κι­νού­νται για να α­να­κόψουν τα δύ­ο Ελ­λη­νι­κά τμή­μα­τα Στρα­τιάς του Αλ­βα­νι­κού μετώ­που, δη­λα­δή του ΤΣ Η­πεί­ρου, με Διοι­κητή τον Α­ντγο Πι­τσί­κα Ιω­άν­νη, και του ΤΣ Δυ­τι­κής Μα­κε­δο­νίας, με Διοι­κη­τή τον Α­ντγο Τσο­λά­κο­γλου.

Με­τά τη μά­χη της Κλει­σού­ρας και της δια­λύ­σε­ως των ε­κεί Μο­νά­δων της XX Με­ραρ­χί­ας, οι Γερ­μα­νοί έ­χουν πλέ­ον ε­λευ­θέ­ρα την ο­δό προς Κα­στο­ριά και τα νώ­τα τους δε­ξιά του Ελ­λη­νι­κού Στρα­τού στην Αλ­βα­νί­α (Γ΄ ΣΣ). Για τους λό­γους αυ­τούς, δια­τά­χθη­κε η XIII ΜΠ (Με­ραρ­χί­α Αρχι­πε­λά­γους), με Διοι­κη­τή τον Υ­πτγο Μου­τού­ση Σ., να κα­λύ­ψει τη σύ­μπτυξη των λοι­πών δυ­νά­με­ων του ΓΣ Δυ­τι­κής Μα­κε­δο­νί­ας προς Γρε­βε­νά μέ­χρι το βρά­δυ της 15ης Α­πρι­λί­ου. Το 1/23 ΤΠ βρί­σκε­ται στην πε­ριο­χή Ε­πι­σκο­πής Ο­χρί­δας ε­γκα­τε­στη­μέ­νο α­μυ­ντι­κά ε­πί των Σερ­βι­κών συ­νό­ρων, ασχο­λού­με­νο με ορ­γά­νω­ση ε­δά­φους.

ΙΕ­ΡΑΡ­ΧΙΑ ΧΙ­Ι­Ι ΜΠ ΚΑ­ΤΑ ΤΗ ΜΑ­ΧΗ

1. Διοι­κη­τής: Υ­πτγος Μου­τού­σης.

2. Αρ­χη­γός Πε­ζι­κού: Σχης Λιώ­σης Ευ­στά­θιος.

3. Ε­πι­τε­λάρ­χης: Αν­χης Α­να­γνω­στό­που­λος Σω­τή­ριος.

4. Διοι­κη­τής 23ου ΣΠ (Χί­ου): Σχης (ΠΖ) Μπάρ­μπα­κος Α­ρι­στο­τέ­λης.

5. Υ­πο­διοι­κη­τής 23ου ΣΠ (Χί­ου): Αν­χης Πα­πα­δά­κης Γε­ώρ­γιος.

2. ΜΕ­ΤΑ­ΚΙ­ΝΗ­ΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΑΓ­ΜΑ­ΤΟΣ

Το α­πό­γευ­μα της 13ης Α­πρι­λί­ου 1941, το Τάγ­μα με­τα­σταθμεύ­ει στο αλ­βα­νι­κό χω­ριό Τρεν, τα δε με­τα­γω­γι­κά μά­χης και ο 2ος Λό­χος στην κω­μό­πο­λη Βι­γλί­τσα, ό­που και ο σταθ­μός διοι­κή­σε­ως της Με­ραρ­χί­ας. Στις 14 Α­πρι­λί­ου 1941, ώ­ρα 13.30 μ.μ., δια­τά­ζε­ται και το υ­πό­λοι­πο Τάγ­μα να κι­νη­θεί προς Βι­γλί­τσα, ο δε Διοι­κη­τής του, Τχης (ΠΖ) Δή­μου Δη­μή­τριος, προ­πο­ρεύ­ε­ται προς λή­ψη δια­τα­γών. 

3. ΔΙΑ­ΤΑ­ΓΗ ΤΗΣ ΜΕ­ΡΑΡ­ΧΙΑΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΤΑΓ­ΜΑ 

Την ί­δια η­μέ­ρα, ώ­ρα 15.00 μ.μ., δί­δε­ται δια­τα­γή α­πό τον ε­πι­τε­λή Λο­χα­γό Δα­μια­νά­κο, η ο­ποί­α α­να­φέ­ρει: «Τάγ­μα σας επι­βι­βα­σθεί με­τά μη­χα­νη­μά­των πυ­ρός και πυ­ρο­μα­χι­κών και ά­νευ κτη­νών ε­πί αυτο­κι­νή­των. Κί­νη­ση προς Κα­στο­ριάν - Κο­ρησ­σόν -Βα­σι­λειά­δα, ό­που τί­θε­σθε υ­πό δια­τα­γάς 21ης τα­ξιαρ­χί­ας. Τα κτή­νη θα α­κο­λου­θή­σουν ο­δι­κώς δια συ­ντό­νου πο­ρεί­ας υ­πό τας δια­τα­γάς α­ξιω­μα­τι­κού. Φά­λαγ­ξ ο­δη­γη­θεί υ­πό Λοχα­γού ε­πι­τε­λή Δα­μια­νά­κου. Ο Μέ­ραρ­χος».

Το Τάγ­μα, λό­γω υ­περ­κο­πώ­σε­ως των αν­δρών, με­τά α­πό σύ­ντο­νη πο­ρεί­α 60 χλμ. που δι­ή­νυ­σαν σε 15 ώ­ρες την προ­η­γου­μέ­νη, φθά­νουν στη Βι­γλί­τσα, ώ­ρα 15.30 μ.μ., ό­που δια­νέ­μο­νται οι ε­φε­δρι­κές τρο­φές στους άν­δρες. Εν α­να­μο­νή των α­παι­τού­με­νων ο­χη­μά­των, έ­γι­νε προ­πα­ρα­σκευ­ή α­πό τους α­ξιω­μα­τι­κούς για την ε­πι­βί­βα­ση σε α­νο­μοιό­μορ­φα χω­ρη­τι­κό­τη­τας ο­χή­μα­τα.

Στις 16.30 μ.μ. κα­τέ­φθα­σαν τα πρώ­τα ο­χή­μα­τα, τα ο­ποί­α ε­παρ­κού­σαν μό­νο για δύ­ο Λό­χους και υ­πήρ­ξε προ­βλη­μα­τι­σμός για τη φόρ­τω­ση του Τάγ­μα­τος. Η Με­ραρ­χί­α κα­τό­πιν α­να­φο­ράς του Τάγ­μα­τος, διέ­τα­ξε να φορ­τω­θούν δύ­ο Λό­χοι και η Πυ­ροβο­λαρ­χί­α, οι δε λοι­ποί να κι­νη­θούν δια συ­ντό­νου πο­ρεί­ας. Κα­τά τη διάρ­κεια της ε­πι­βι­βά­σε­ως και ε­νώ λαμ­βά­νο­νταν μέ­τρα α­σφα­λεί­ας, για α­πο­φυ­γή α­πω­λειών α­πό τυ­χόν ε­πί­θε­ση της ε­χθρι­κής α­ε­ρο­πο­ρί­ας, κα­τέ­φθα­σαν και τα υ­πό­λοι­πα ο­χή­μα­τα, ώ­στε στις 18.15μ.μ. να έ­χει ο­λο­κλη­ρω­θεί η φόρ­τω­ση και να δια­τα­χθεί η κί­νη­ση.

4. ΔΙΑ­ΤΑ­ΓΗ Ε­ΓΚΑ­ΤΑ­ΣΤΑ­ΣΕ­ΩΣ ΤΟΥ ΤΑΓ­ΜΑ­ΤΟΣ

Κα­τά την κί­νη­ση του Τάγ­μα­τος, δί­δε­ται καθ’ ο­δόν α­πό Αν­θυ­πα­σπι­στή ση­μειω­μα­τι­κή δια­τα­γή του Στρα­τη­γού Τσο­λά­κογλου (Διοι­κη­τή ΤΣΔΜ), η ο­ποί­α α­να­φέ­ρει: «Τάγ­μα πα­ρά κα­στο­ριάν να α­χθή προς Κρε­πε­νήν ί­να φρά­ξη την α­πό Κλει­σού­ραν προς Κα­στο­ριάν ο­δόν. Ο­δη­γί­ας θα δώ­ση ο Τχης κ. Λε­λού­δας. Δκτης ΤΣΔΜ Τσο­λά­κο­γλου». Πλην ό­μως ο Τχης Λε­λού­δας δε θα βρε­θεί για να δώ­σει ο­δη­γί­ες. Η δε κί­νη­ση της φά­λαγ­γας των ο­χη­μάτων του Τάγ­μα­τος, ε­πι­βρα­δύ­νε­ται ση­μα­ντι­κά, α­πό προ­πο­ρευό­με­να βρα­δυ­πο­ρούντα ο­χή­μα­τα που με­τα­φέ­ρουν βα­ρύ πυ­ρο­βο­λι­κό. Στις 19.30 η φά­λαγ­γα φθά­νει στο χω­ρί­ο Με­σο­ποτα­μί­α, ό­που πα­ρα­τη­ρεί­ται πα­νι­κό­βλη­τη κί­νη­ση ο­δη­γών αυ­το­κι­νή­των, που ε­γκα­τα­λεί­πουν τα αυ­το­κί­νη­τα στην πλα­τεί­α του χω­ριού και τρέ­πο­νται σε φυ­γή, κα­θώς και θο­ρυ­βώ­δης κί­νη­ση των χω­ρι­κών.

Ο Διοι­κη­τής πλη­ρο­φο­ρεί­ται ό­τι η γέ­φυ­ρα ε­πί της ο­δού Κα­στο­ριάς α­να­τι­νά­χθη­κε α­πό φί­λια τμή­μα­τα και ό­τι οι Γερ­μα­νοί πλη­σιά­ζουν, ο δε Εφ. Αν­θλγος Μυρ­σιά­δης του 1ου Λό­χου α­νέ­φε­ρε ό­τι πλη­ρο­φο­ρή­θη­κε α­πό τους ο­δη­γούς που τρέ­πο­νταν σε φυ­γή, ό­τι οι Γερ­μα­νοί εί­χαν μπει στην Κα­στο­ριά. Ε­πει­δή ό­μως οι πλη­ροφο­ρί­ες ή­ταν συ­γκε­χυ­μέ­νες, προ­ερ­χό­με­νες α­πό πα­νι­κό­βλη­τους στρα­τιώ­τες, ο Διοι­κη­τής διέ­τα­ξε τη συ­νέ­χι­ση της πο­ρεί­ας της φά­λαγ­γας προς Κα­στο­ριά.

Στη δια­σταύ­ρω­ση Κα­στο­ριά - Άρ­γος Ο­ρε­στι­κόν η φά­λαγ­γα α­κι­νη­το­ποιεί­ται, λό­γω φρά­ξε­ώς της α­πό σταθ­μευ­μέ­να ο­χή­μα­τα Βαρέ­ως Πυ­ρο­βο­λι­κού. Στην πε­ριο­χή, ό­πως εί­πε και ο Λο­χα­γός Δα­μια­νά­κος, έ­πρεπε να βρι­σκό­ταν ο ε­πι­τε­λής Τχης Λα­σχα­ρί­δης Κων/νος που θα προ­σα­να­τό­λι­ζε το Τάγ­μα. Ο Διοι­κη­τής τον α­να­ζή­τη­σε και τον βρή­κε ε­πι­βαί­νο­ντα ε­πί πο­λυ­τελούς αυ­το­κι­νή­του, αλ­λά δή­λω­σε ό­τι δεν εί­χε κα­μί­α ε­ντο­λή και ό­τι αρ­μό­διος ήταν ο Αν­χης Πα­να­γό­που­λος, ο ο­ποί­ος βρί­σκε­ται ε­πί της ο­δού προς Κα­στο­ριά.

Ο ί­διος ε­πι­τε­λής πλη­ρο­φό­ρη­σε το Τάγ­μα ό­τι οι Γερ­μα­νοί φαί­νε­ται να φτά­σα­νε στην Κα­στο­ριά και ό­τι η γέ­φυ­ρα έ­χει α­να­τι­να­χθεί, το δε Άρ­γος Ο­ρε­στι­κόν είναι αμ­φί­βο­λο αν κα­τέ­χε­ται α­πό τις η­μέ­τε­ρες δυ­νά­μεις. Με­τά α­πό πολ­λές προ­σπά­θειες δι­ήλ­θε η φάλαγ­γα α­πό τη δια­σταύ­ρω­ση και προ­χώ­ρη­σε προς Κα­στο­ριά, με έ­να α­τύ­χη­μα ό­μως ε­νός αυ­το­κι­νή­του, που στην προ­σπά­θεια της υ­περ­βά­σε­ως των σταθ­μευ­μέ­νων ο­χη­μά­των, α­νε­τρά­πη, τραυ­μα­τί­ζο­ντας ε­λα­φρά τους στρα­τιώ­τες που με­τέ­φε­ρε, προ­κα­λώ­ντας α­κό­μα μί­α κα­θυ­στέ­ρη­ση.

Το Τάγ­μα προ­σεγ­γί­ζο­ντας την πό­λη συ­νάντη­σε το Λό­χο Βα­ρέ­ων Πο­λυ­βό­λων «Πό­γρα­δετ­ς», ταγ­μέ­νων ε­πί της ο­δού για α­ντιαρ­μα­τι­κή βο­λή. Α­να­ζη­τη­θείς ο Αν­χης Πα­να­γό­που­λος για να δώ­σει ε­ντο­λές, δεν α­νευ­ρέ­θη­κε. Η 21η Τα­ξιαρ­χί­α στην ο­ποί­α το Τάγ­μα δι­δό­ταν υ­πό διοί­κη­ση, δεν υ­πήρ­χε στην πε­ριο­χή αυ­τή, την δε πό­λη της Κα­στοριάς εί­χαν προ­σεγ­γί­σει οι Γερ­μα­νοί. Ε­πει­δή με­τά απ’ αυ­τά κα­νείς δε βρέ­θη­κε να προ­σα­να­το­λί­σει το Τάγ­μα με την δη­μιουρ­γη­θεί­σα κα­τά­στα­ση, ο Διοι­κη­τής του κα­τέ­λα­βε τα υ­ψώ­μα­τα του ΝΔ τμή­μα­τος της λί­μνης προς την κα­τεύ­θυν­ση Άρ­γους Ο­ρε­στι­κού, σε σύν­δε­σμο με το Λό­χο Βα­ρέ­ων Πο­λυ­βό­λων.

Και ε­νώ γί­νο­νταν α­να­γνω­ρί­σεις α­πό τους α­ξιω­ματι­κούς για την ε­γκα­τά­στα­ση, εμ­φα­νί­σθη­κε ο ε­πι­τε­λής Τχης Λα­σχα­ρί­δης, ο ο­ποί­ος συμ­φώ­νη­σε με την α­πό­φα­ση του διοι­κη­τού του Τάγ­μα­τος, αλ­λά δεν μπο­ρούσε υ­πεύ­θυ­να να εκ­φέ­ρει γνώ­μη. Ο δε Λο­χα­γός Δα­μια­νά­κος α­πο­μα­κρύν­θη­κε α­πό το Τάγ­μα αυ­το­βού­λως χω­ρίς να το πλη­ρο­φο­ρή­σει. Ε­κεί­νη τη στιγ­μή εμ­φα­νί­σθηκε ο Διοι­κη­τής της Με­ραρ­χί­ας ο ο­ποί­ος διέ­τα­ξε την α­μυ­ντι­κή ε­γκα­τά­στα­ση του Τάγ­μα­τος. 

5. ΔΙΑ­ΤΑ­ΞΗ ΤΑΓ­ΜΑ­ΤΟΣ 

Σύμ­φω­να με τη δια­τα­γή του Με­ράρ­χου, το Τάγ­μα να ε­γκα­τα­στα­θεί α­μυ­ντι­κά επί των υ­ψω­μά­των νο­τί­ως χω­ριού Δυ­σπη­λαί­ου, με σύν­δε­σμο το Λό­χο Βα­ρέ­ων Πολυ­βό­λων Μα­νω­λέ­σου, ε­πί της ο­δού Άρ­γους Ο­ρε­στι­κού – Κλει­σού­ρας, λαμ­βά­νο­ντας το βρά­δυ της 14ης (ξη­μέ­ρω­μα 15ης) Α­πρι­λί­ου την πα­ρα­κά­τω διά­τα­ξη:

-2ος Λό­χος (Λγος Το­πά­ζης) ΒΔ α­ρι­στε­ρά της ο­δού Άρ­γους Ο­ρε­στι­κού – Κλει­σού­ρας και σε σύν­δε­σμο με το Λό­χο Βα­ρέ­ων Πο­λυ­βό­λων Μα­νω­λέ­σου.

-3ος Λό­χος (Εφ. Υ­πλγος Μί­τα­λας) συ­νέ­χεια α­ρι­στε­ρά του 2ου Λό­χου ε­πί του υψ. Δυ­σπη­λαί­ου.

-1ος Λό­χος (Εφ. Λγος Τσα­δής) α­ρι­στε­ρά του 3ου Λό­χου ε­πί των ι­δί­ων υ­ψω­μά­των.

- Λό­χος Πο­λυ­βό­λων: 3 ο­μά­δες ε­πί με­τώ­που 2ου Λό­χου.

2 ο­μά­δες ε­πί με­τώ­που 3ου Λό­χου.

4 ο­μά­δες ε­πί με­τώ­που 1ου Λό­χου.

6. Α­ΠΟ­ΣΤΟ­ΛΗ ΤΑΓ­ΜΑ­ΤΟΣ

Ά­μυ­να ε­πί τό­που, προς πα­ρε­μπό­δι­ση της προ­χω­ρή­σε­ως του ε­χθρού πά­ση θυ­σί­α, εί­τε δια της νό­τιας της λί­μνης α­μα­ξι­τής ο­δού προς Κα­στο­ριάν, εί­τε δια του με­τώ­που του Τάγ­μα­τος προς το Άρ­γος Ο­ρε­στι­κόν. Στις συ­ντο­νι­στι­κές ο­δη­γί­ες του Διοι­κη­τού, συ­στή­θη­κε, ό­πως οι Λο­χα­γοί λά­βουν τα μέ­τρα τους στο ε­σω­τε­ρι­κό των το­πο­θε­σιών τους, με ει­δι­κές πε­ρι­πόλους.

7. Ε­ΝΑΡ­ΞΗ ΜΑ­ΧΗΣ

Την 15η Α­πρι­λί­ου 1941 και πε­ρί ώ­ρα 05.15 προ­σέγ­γι­σαν την το­πο­θε­σί­α μοτο­σι­κλε­τι­στές του ε­χθρού και άρ­χι­σε η μά­χη με ε­κτό­ξευ­ση ε­ντό­νων πυ­ρών πολυ­βό­λων και α­πό τους δύ­ο α­ντι­πά­λους, στο βά­θος δε α­κού­γε­ται συ­νε­χής βόμ­βος κι­νού­με­νης μη­χα­νο­κί­νη­της φά­λαγ­γας του ε­χθρού. Την έ­κτη πρω­ι­νή, ο­μά­δα τριών ε­λα­φρών ε­χθρι­κών αρ­μά­των, πλη­σί­α­σε δί­πλα στους μο­το­σι­κλε­τι­στές τους και άρ­χι­σε να βάλ­λει με πο­λυ­βό­λα, ε­νώ σε ι­κα­νή α­πό­στα­ση α­κο­λου­θούν τμήμα­τα Πε­ζι­κού, ε­πι­βαι­νό­ντων ε­πί αυ­το­κι­νή­των. Συ­νο­λι­κά α­να­γνω­ρί­σθη­καν 17 ελα­φρά άρ­μα­τα και 10 αυ­το­κί­νη­τα, ε­νώ ε­χθρι­κό Βα­ρύ Πυ­ρο­βο­λι­κό βάλ­λει κα­τά της α­μα­ξω­τής ο­δού προς το Άρ­γος Ο­ρε­στι­κόν.

Στις 09.30 π.μ., πα­ρα­τη­ρη­τής του Τάγ­μα­τος α­να­φέ­ρει: «Ο ε­χθρός φαί­νεται κα­θη­λω­θείς. Το φί­λιον Πυ­ρο­βο­λι­κό βάλ­λει δε­ξιά και α­ρι­στε­ρά της ο­δού. Οβί­δες φι­λί­ου Πυ­ρο­βο­λι­κού πλη­σί­ον δύ­ο αυ­το­κι­νή­των. Ο ε­χθρός βάλ­λει εις το δε­ξιόν του το­μέ­ως. Μο­το­σι­κλε­τι­στές τι­νές κι­νού­με­νοι ε­πί της ο­δού ο­πι­σθοδρό­μη­σαν». Στις 10.30 π.μ. ο ε­χθρός βομ­βαρ­δί­ζει σφο­δρά το δε­ξιό του Τάγ­μα­τος και ει­δι­κά το μέ­τω­πο του 3ου Λό­χου, ό­που ή­ταν και το πα­ρα­τη­ρητή­ριο της Πυ­ρο­βο­λαρ­χί­ας Τού­σα. Οι α­πώ­λειες του βομ­βαρ­δι­σμού ή­ταν 10 τραυ­μα­τί­ες, οι πε­ρισ­σό­τε­ροι βα­ριά και 3 νε­κροί.

Η με­τα­φο­ρά κα­θώς και η πε­ρι­συλ­λο­γή των τραυ­μα­τιών εί­ναι δυ­σχερής για­τί δεν υ­πάρ­χει κε­κα­λυμ­μέ­νο δρο­μο­λό­γιο, μια και το έ­δα­φος εί­ναι βρα­χώ­δες, α­νώ­μα­λο και δεν μπο­ρεί να γί­νει κα­τά­δει­ξη των τραυ­μα­τιών α­πό τους άλ­λους μα­χη­τές, ό­λες δε οι κι­νή­σεις εί­ναι ο­ρα­τές α­πό τον ε­χθρό. Κα­θώς συ­νε­χι­ζό­ταν α­διά­κο­πα η μά­χη, ο ε­χθρός αύ­ξη­σε τους ρυθ­μούς των πυρών του, ει­δι­κά του Πυ­ρο­βο­λι­κού καθ’ ό­λον το μέ­τω­πο του Τάγ­μα­τος. Ό­λοι οι άνδρες του Τάγ­μα­τος μά­χο­νταν υ­πό τις χει­ρό­τε­ρες συν­θή­κες, για­τί λό­γω θέ­σεως ή­ταν κα­τα­δι­κα­σμέ­νοι σε α­κι­νη­σί­α και λό­γω του πε­τρώ­δους τους ε­δά­φους ήταν α­δύ­να­τη η εκ­σκα­φή ο­ρυγ­μά­των.

Για τον τε­λευ­ταί­ο δε λό­γο, τα βλή­μα­τα των ε­χθρι­κών ο­βί­δων πολ­λα­πλα­σιά­ζο­νταν με θραύ­σμα­τα λί­θων και ο α­ριθ­μός των τραυ­μα­τιών αυ­ξα­νό­ταν δυ­σα­νά­λο­γα. Πε­ρί­που στις 11.30 π.μ. πα­ρα­τη­ρή­θη­κε ά­τα­κτος ο­πι­σθο­δρό­μη­ση Τμη­μά­των της Ομά­δος Α­να­γνω­ρί­σε­ως της ΧΙ­Ι­Ι με­ραρ­χί­ας, που μα­χό­ταν δε­ξιά του Τάγ­μα­τος, προ­κα­λώ­ντας α­νη­συ­χί­α στους α­ξιω­μα­τι­κούς του Τάγ­μα­τος, τους ο­ποί­ους και ενθάρ­ρυ­νε ο Διοι­κη­τής.

Τη με­σημ­βρί­α, το Τάγ­μα δέ­χε­ται δια­δο­χι­κούς συ­στη­μα­τι­κούς βομ­βαρ­δι­σμούς σε ό­λο το μέ­τω­πο και το βά­θος του. Τρί­α ε­χθρι­κά άρ­μα­τα προ­σεγ­γί­ζουν την πα­ρυ­φή του χω­ρί­ου Δυ­σπη­λαί­ου, ε­νώ τμή­μα­τα Πε­ζι­κού προ­σπα­θούν να προ­σεγ­γί­σουν με άλ­μα­τα. Προ της κα­τα­στά­σε­ως αυ­τής, ο Διοι­κη­τής δια­τά­ζει τον Αν­θλγο Νι­κη­φο­ρά­κη ν’ α­να­φέ­ρει στη Διοί­κη­ση την κα­τά­στα­ση α­πό το μο­να­δι­κό τηλέ­φω­νο που βρί­σκε­ται στο Λό­χο Πο­λυ­βό­λων Μα­νω­λέ­σου. Η με­τά­δο­ση αυ­τή γί­νεται ό­μως δια ζώ­σης για­τί ή­ταν α­δύ­να­τη η προ­σέγ­γι­ση, λό­γω των ε­χθρι­κών πυ­ρών. Η α­πά­ντη­ση του Μα­νω­λέ­σου ή­ταν ό­τι και αυ­τός εί­χε ε­νη­με­ρώ­σει τη Διοί­κηση και ό­τι του α­πά­ντη­σαν ό­τι α­να­μέ­νο­νται ε­νι­σχύ­σεις. Ο Λό­χος του δε, έ­χει εξα­ντλή­σει τα πυ­ρο­μα­χι­κά του και η ο­μά­δα α­να­γνω­ρί­σε­ως της Με­ραρ­χί­ας έ­χει σχε­δόν ε­ξου­δε­τε­ρω­θεί.

Το χω­ριό Α­μπε­λό­κη­ποι έ­χει πέ­σει στα χέ­ρια του ε­χθρού. Πε­ρί τις 14.45 μ.μ. ο 2ος Λό­χος α­να­φέ­ρει στο Διοι­κη­τή τα ε­ξής: «Α­να­φέ­ρω ό­τι ο­λό­κλη­ρος η το­πο­θε­σί­α του στη­ρίγ­μα­τός μου βάλ­λε­ται σφο­δρώς - Ε­δη­μιουρ­γή­θη με­γά­λη συ­γκέ­ντρω­σις τμημά­των. Αι μέ­χρις ώ­ρας α­πώ­λειες δι­καιο­λο­γούν σχε­τι­κήν με­τα­βο­λήν θέ­σε­ως – Υ­πάρ­χουν 2 νε­κροί και τραυ­μα­τί­ες 10 – Ε­χθρός α­πει­λεί πλευ­ράν δε­ξιού θέσε­ως μας, κι­νεί­ται διαρ­κώς ή­δη ευ­ρι­σκό­με­νος εις α­πό­στα­σιν 1.500 μέ­τρων. Δια­τάξα­τε πα­ρα­κα­λώ εν α­νά­γκη τι δέ­ον πρά­ξω­μεν α­πει­λού­με­νοι συγ­χρό­νως δι’ αρμά­των ευ­ρι­σκο­μέ­νων προ με­τώ­που μας. Πα­ρα­κα­λώ ε­νι­σχύ­σα­τε με δια δύ­ο του­λάχι­στον τραυ­μα­τιο­φο­ρέ­ων».

Οι τραυ­μα­τί­ες και νε­κροί του Τάγ­μα­τος μέ­χρι την ώ­ρα ε­κεί­νη α­νέρ­χο­νται σε 84. Εν τω με­τα­ξύ, α­φί­χθη ο­ρει­βα­τι­κή Πυ­ρο­βο­λαρ­χί­α η ο­ποί­α προ­σπά­θη­σε να εγκα­τα­στή­σει τα πυ­ρο­βό­λα της στον το­μέ­α του 3ου Λόχου και εγ­γύς της κο­ρυ­φο­γραμ­μής, ε­πι­πλέ­ον ε­γκα­τα­στά­θη­κε Ί­λη Ιπ­πι­κού στο δε­ξιό του Τάγ­μα­τος. Η Πυ­ρο­βο­λαρ­χί­α κα­τόρ­θω­σε να τά­ξει μό­νο δύ­ο πυ­ρο­βό­λα βάλ­λο­ντα μό­νο δύ­ο βλή­μα­τα για­τί ε­ξου­δε­τε­ρώ­θη­κε α­πό κα­ται­γι­στι­κά πυ­ρά του ε­χθρι­κού Πυ­ροβο­λι­κού.

Ο υ­πό­λοι­πος σχη­μα­τι­σμός αυ­τής α­πό σαγ­μα­το­φό­ρα κτή­νη και προ­σω­πικό, που βρί­σκο­νταν σε θέ­ση α­να­μο­νής πί­σω α­πό τα υ­ψώ­μα­τα των θέ­σε­ων του Τάγμα­τος, δια­σκορ­πί­στη­κε και ε­ξου­δε­τε­ρώ­θη­κε α­πό το ε­χθρι­κό Πυ­ρο­βο­λι­κό. Κα­τά τις α­πο­γευ­μα­τι­νές ώ­ρες ο ε­χθρός πα­ρά το εύ­στο­χο πυρ του φι­λί­ου Πυρο­βο­λι­κού, α­πό το ο­ποί­ο κα­τα­στρά­φη­καν δύ­ο αυ­το­κί­νη­τα, προ­ώ­θη­σε με ε­λιγ­μούς το Πε­ζι­κό και τα ο­χή­μα­τα της μη­χα­νο­κι­νή­του φά­λαγ­γάς του, στις γραμ­μές του Τάγ­μα­τος και ό­σο περ­νού­σε η ώ­ρα η σφο­δρό­τη­τα πυ­ρών Πε­ζι­κού και Πυ­ρο­βολι­κού αύ­ξα­νε, η δε ε­μπλο­κή της μά­χης κο­ρυ­φω­νό­ταν.

Στις 15:00 ο βομ­βαρ­δι­σμός του ε­χθρι­κού Πυ­ρο­βο­λι­κού εί­ναι σφο­δρός και α­διάκο­πος, βάλ­λων βλή­μα­τα κρου­σι­φλε­γών και ε­γκαι­ρο­φλε­γών κα­τά του με­τώ­που του Τάγ­μα­τος. Εν τω με­τα­ξύ, πα­ρά τα λη­φθέ­ντα μέ­τρα των Λό­χων, πα­ρα­τη­ρή­θη­κε διαρ­ρο­ή αν­δρών προς το ε­σω­τε­ρι­κό του με­τώ­που.

Στις 15.30 ο Διοι­κη­τής του Τάγ­μα­τος βρί­σκει το Διοι­κη­τή του 3ου Λό­χου να ε­πι­πλήτ­τει τους ά­ντρες του δια της φρά­σε­ως «ά­ναν­δροι για­τί άλ­λοι πα­ρα­δί­δε­στε και άλ­λοι φεύ­γε­τε κ.λπ.» και, α­πει­λώ­ντας τους δια του πε­ρι­στρό­φου του ό­πως ε­πα­νέλ­θουν στις θέ­σεις τους, πυ­ρο­βό­λη­σε και τραυ­μά­τι­σε δύ­ο φυ­γά­δες. Μπρο­στά στην πα­ρου­σια­ζό­με­νη κα­τά­στα­ση, ο Διοι­κη­τής ζή­τη­σε α­πό τους Λόχους, να α­να­φέ­ρουν εγ­γρά­φως για την κα­τά­στα­ση που βρί­σκο­νται ε­κεί­νη τη στιγ­μή, κα­θώς και το ε­πί­πε­δο του η­θι­κού των αν­δρών τους.

Στις 15:45 ο 2ος Λό­χος α­να­φέ­ρει: «Α­να­φέ­ρω ό­τι ο Αν­θλγος Σου­μπα­σά­κος α­να­φέ­ρει άν­δρες 3ου Λό­χου πα­ρε­δό­θη­σαν - Η­μέ­τε­ροι δυ­σκό­λως ή­δη κρατού­νται - Δια­τά­ξα­τε». Ο σύν­δε­σμος του 3ου Λό­χου δεν ε­πα­νήλ­θε. Ο 1ος Λό­χος α­νέ­φε­ρε ό­τι ση­μειώ­θη­κε διαρ­ρο­ή αν­δρών, ότι ο συ­νε­χής βομ­βαρ­δι­σμός, οι πολ­λές α­πώ­λειες και η πα­ρά­δο­ση ο­πλι­τών άλ­λων Λό­χων ε­πέ­δρα­σε ε­πι­κιν­δύ­νως ε­πί του η­θι­κού των αν­δρών. Ο Λό­χος Πο­λυ­βόλων α­νέ­φε­ρε ό­τι πα­ρά τα γε­γο­νό­τα των λοι­πών Λό­χων, το η­θι­κό των αν­δρών δεν υπέ­στη σο­βα­ρό κλο­νι­σμό, πλην ό­μως δύ­ο ο­μά­δες ε­ξου­δε­τε­ρώ­θη­καν πλή­ρως και το προ­σω­πι­κό των υ­πο­λοί­πων εί­χε ση­μα­ντι­κές α­πώ­λειες.

Με­τά την α­να­φο­ρά των Λό­χων, ο Διοι­κη­τής διέ­τα­ξε τον 1ο Λό­χο να ε­πε­κτα­θεί προς τα δε­ξιά για να κα­λύ­ψει μέ­ρος το 3ου Λό­χου και να κρα­τή­σει τις θέ­σεις πά­ση θυ­σί­α. Αλ­λά το δρα­μα­τι­κό τέ­λος πλη­σιά­ζει… Στις 17.00 μ.μ., νέ­α σο­βα­ρή προ­σπά­θεια του ε­χθρού εκ­δη­λώ­νε­ται δια συν­δυα­σμέ­νες τη φο­ρά αυ­τή ε­πι­θέ­σεις Πε­ζι­κού - Αρ­μά­των - Πυ­ρο­βο­λι­κού και Α­ε­ρο­πο­ρί­ας. Το ε­χθρι­κό Πυ­ρο­βο­λι­κό προ­πα­ρα­σκευά­ζει και συ­νο­δεύ­ει την ε­πί­θε­ση δια συ­νε­χών κα­ται­γι­στι­κών πυ­ρών εφ’ ό­λου του βά­θους της α­μύ­νης του Τάγ­μα­τος. Το Τάγ­μα ό­μως, πα­ρά την έ­ντα­ση του βομ­βαρ­δι­σμού, αν­θί­στα­ται η­ρω­ι­κά στη θέση του.

Σμή­νος 40 ε­χθρι­κών Α/Φ βομ­βαρ­δί­ζει και ε­ξου­δε­τε­ρώ­νει τις Πυ­ρο­βο­λαρ­χί­ες. Ε­λεύ­θε­ρα και α­νε­νό­χλη­τα πλέ­ον, τα ε­χθρι­κά άρ­μα­τα ορ­μούν στις θέ­σεις των α­μυ­νο­μέ­νων, κα­τα­λαμ­βά­νο­ντας τα πο­λυ­βό­λα του Λγου Μα­νω­λέ­σου και τα πυ­ροβό­λα του Υ­πλγου Τού­σα, ε­νώ εκ­μη­δε­νί­ζουν το Τάγ­μα. Έ­τσι, την 19.00 ώ­ρα, τα υ­πο­λείμμα­τα του Τάγ­μα­τος συ­μπτύσ­σο­νται προς το Άρ­γος Ο­ρε­στι­κόν, θέ­το­ντας τέρ­μα στον α­γώ­να του Τάγ­μα­τος που δι­ήρ­κε­σε 14 ώ­ρες συ­νε­χούς μά­χης με α­πώ­λειες 160 νε­κρούς και τραυ­μα­τί­ες.

8. Α­ΝΤΙ­ΠΑ­ΛΕΣ ΔΥ­ΝΑ­ΜΕΙΣ

Οι ε­χθρι­κές δυ­νά­μεις που έ­δρα­σαν κα­τά τη μά­χη, ή­ταν η θω­ρα­κισμέ­νη Με­ραρ­χί­α των SS «Α­δόλ­φος Χί­τλερ» έ­ναντι της ΧΙ­Ι­Ι Με­ραρ­χί­ας Πε­ζι­κού (Αρ­χι­πε­λά­γους).

Επίλογος

Ο ε­πί­λο­γος της μά­χης θα γρα­φτεί στην Α­θή­να έ­να μή­να με­τά, ό­που ο Διοι­κη­τής της θω­ρα­κι­σμέ­νης Με­ραρ­χί­ας των SS, στρα­τη­γός Ντή­τριχ, θα ζη­τή­σει να δει τον Έλ­λη­να α­ξιω­μα­τι­κό που συνέταξε τόσο αριστοτεχνικά τους ελάχιστους στρατιώτες της μά­χης ε­κεί­νης. Ο Ευστάθιος Λιώσης (όπως συνήθιζε να υπογράφει) κλήθηκε στο Φρουραρχείο της υπό κατοχή πλέον Αθήνας, μέσω του Υπουργείου Άμυνας. Εκεί βρέθηκε πρόσωπο με πρόσωπο με τον Στρατηγό Ντήτριχ, ο οποίος γεμάτος περιέργεια του ζήτησε λεπτομέρειες για την διάταξη και τις κινήσεις των Ελληνικών μονάδων στην μάχη της 15ης Απριλίου.

Ο Λιώσης σημείωσε στον χάρτη τις θέσεις των μονάδων του όπως τις είχε συντονίσει– ΙΙΙ/22 Τάγμα Πεζικού, 2ο Τάγμα Πολυβόλων Θέσεως, 13η Ομάδα αναγνωρίσεως, Ι/23 Τάγμα Πεζικού κλπ. Στην θέα αυτής της διατάξεως ο Γερμανός Στρατηγός εμφανώς εκνευρισμένος κατηγορεί τον Έλληνα οτι εσκεμμένα παραποιεί τα γεγονότα για να τον γελοιοποιήσει... Δεν πιστεύει ότι αυτές οι λίγες μονάδες καθήλωσαν την LSSAH όλη την ημέρα. Ακολουθεί δίωρη συζήτηση μεταξύ του Γερμανού και του Έλληνα αξιωματικού όπου αναλύονται λεπτομερώς οι κινήσεις των μονάδων κατά τις διάφορες φάσεις της μάχης, ένα πραγματικό μάθημα στρατηγικής για τον Γερμανό Αξιωματικό, μετά το οποία ο Ντήτριχ μένει σιωπηλός. Μετά σηκώθηκε όρθιος και αφού «συνεχάρη ζωηρώς» τον Συνταγματάρχη Λιώση, του ζήτησε να διαβιβάσει τα συγχαρητήριά του και στον Διοικητή της Μεραρχίας ...

Αυτός ήταν ο Στρατηγός Ευστάθιος Λιόσης.

Ένας από τους πιο σπουδαίους άντρες που έχει αναδείξει αυτή η χώρα. Που μέτρησε τις πληγές του, από το Σαραντάπορο μέχρι τη Μικρασία , την Αλβανία και την Μέση Ανατολή, υπηρετώντας την πατρίδα. Χωρίς να εξαργυρώσει στην πολιτική τα αριστεία αντρείας που κατέκτησε στο πεδίο της μάχης, όπως έκαναν σύγχρονοί του στρατιωτικοί ηγέτες, με μικρότερη μάχιμη υπηρεσία από τη δική του.